Stephen Hawking mắc bệnh xơ cứng teo cơ một bên ALS, khiến hệ thần kinh trung ương bị tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến tê liệt tứ chi và teo cơ. Và có một thực tế là căn bệnh này có tỷ lệ tử vong lên tới 100%.
Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) sẽ triệu tập một hội đồng chuyên gia bên ngoài để thảo luận về việc liệu dữ liệu thử nghiệm lâm sàng về liệu pháp AMX0035 của Amylyx ở những bệnh nhân mắc bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS) có hỗ trợ sự chấp thuận của cơ quan quản lý hay không.
Liệu pháp này đã nhận được sự quan tâm rộng rãi từ cộng đồng bệnh nhân ALS vì hiện tại chỉ có hai liệu pháp được FDA chấp thuận trong lĩnh vực bệnh ALS và chúng không làm thay đổi đáng kể diễn biến của bệnh. Đối với căn bệnh 100% tử vong này, bệnh nhân luôn cần có những phương án điều trị sáng tạo.
Nhắc đến ALS, có lẽ độc giả đã từng nghe đến “Ice Bucket Challenge”, một cuộc gây quỹ từng khuynh đảo mạng xã hội. Nhà vật lý nổi tiếng Stephen Hawking đã từng dũng cảm chiến đấu chống lại bệnh ALS trong một thời gian dài. Tuy nhiên theo thời gian, các tế bào thần kinh vận động trong não và cột sống của những người mắc bệnh tiếp tục chết, dẫn đến tình trạng yếu cơ và tê liệt, từ mất khả năng đi lại đến không thể nói, nuốt và thở. Những người mắc bệnh ALS chỉ sống trung bình 4 năm sau khi được chẩn đoán.
Mặc dù ALS đã được phát hiện cách đây hơn 150 năm nhưng cơ chế phát sinh bệnh của nó vẫn chưa được làm sáng tỏ đầy đủ. Đột biến gen có liên quan đến khoảng 10% bệnh nhân và các yếu tố môi trường cũng được cho là đóng một vai trò quan trọng. Điều này làm tăng thêm thách thức trong việc phát triển các liệu pháp nhắm mục tiêu vì cơ chế bệnh sinh vẫn chưa được biết rõ.
AMX0035 của Amylyx bắt nguồn từ suy nghĩ của hai sinh viên đại học, Joshua Cohen và Justin Klee, trong ký túc xá đại học của họ. Suy nghĩ của họ là, mặc dù các nhà khoa học chưa thể xác định được nguyên nhân gốc rễ của căn bệnh do sự phức tạp của hệ thần kinh, do đó cái chết của tế bào thần kinh sẽ có liên quan đến tiến triển lâm sàng của bệnh, bởi vậy họ có thể tìm ra cách để trì hoãn quá trình chết của tế bào thần kinh?
Theo đó, AMX0035 đã được ra đời, đây là một loại thuốc có chứa hai thành phần – natri phenylbutrat và taurorsodiol. Trong các bệnh thoái hóa thần kinh, ti thể và lưới nội chất thường có những dấu hiệu bất thường trong tế bào thần kinh. Ti thể là “trung tâm năng lượng” của tế bào, trong khi lưới nội chất là “nhà máy” sản xuất các loại protein khác nhau cho những tế bào thần kinh.
Tầm nhìn của Amylyx là sử dụng hai loại thuốc này để cải thiện sức khỏe của ty thể và mạng lưới nội chất trong tế bào, do đó trì hoãn quá trình chết của tế bào thần kinh. Khi Amylyx mới thành lập, hai nhà đồng sáng lập chỉ mới 21 và 22 tuổi.
Trong một thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2, bệnh nhân được điều trị bằng AMX0035 đã có điểm trung bình ALSFRS-R ít hơn đáng kể sau 24 tuần so với giả dược – ALSFRS-R, một thước đo tổng hợp về hoạt động hàng ngày ở bệnh nhân ALS. Nghiên cứu đã được công bố trên Tạp chí Y học New England. Tiến sĩ Sabrina Paganoni của Bệnh viện Đa khoa Massachusetts, người đứng đầu cuộc nghiên cứu lâm sàng cho biết: “Ngay cả một sự thay đổi nhỏ, chỉ khoảng hai điểm trong thang đo này cũng có thể là một sự thay đổi đáng kể trong cuộc sống hàng ngày của bệnh nhân. Nó có thể giúp cho những bệnh nhân có thể ăn thành công mà không cần sử dụng ống truyền thức ăn, hoặc có thể đi lại và điều khiển cần sử dụng xe lăn”.
Ngoài ra, trong một nghiên cứu theo dõi dài hạn, AMX0035 làm giảm 44% nguy cơ tử vong ở bệnh nhân. Thông cáo báo chí của Amylyx nói rằng đây là liệu pháp ALS đầu tiên có thể đồng thời kéo dài tuổi thọ và cải thiện chức năng vận động ở bệnh nhân trong thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng.
Cuối năm ngoái, đơn đăng ký thuốc của họ đã được FDA Hoa Kỳ cấp trạng thái xem xét ưu tiên. Điều đáng nói là Amylyx đang tiến hành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3, dự định thử nghiệm tác dụng của AMX0035 trên 600 bệnh nhân ALS và kết quả thử nghiệm dự kiến sẽ có vào năm 2024.
Ngoài ra, đối với các bệnh thần kinh phức tạp như ALS, AI có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc phát hiện và xác nhận các mục tiêu mới bằng cách tận dụng dữ liệu trình tự gen và các mô của con người. Ví dụ, vào tháng 7 năm ngoái, Verge Genomics và Eli Lilly đã đạt được hợp tác nghiên cứu và phát triển để phát triển các phương pháp điều trị sáng tạo cho bệnh ALS. Sử dụng các thuật toán “không thiên vị” của AI, nền tảng công nghệ của công ty có thể cung cấp những hiểu biết sâu sắc liên quan đến cơ chế nhân quả của bệnh trong các quần thể bệnh nhân được phân đoạn theo đặc điểm di truyền để khám phá mục tiêu điều trị cho các bệnh phức tạp.