Sự sắp xếp và can thiệp của cha mẹ cản trở cơ hội nâng cao năng lực và tích lũy kinh nghiệm, đồng thời ảnh hưởng đến sự tự tin và hạnh phúc của trẻ.
Thương con là bản năng của cha mẹ, chỉ cần tốt cho con là cha mẹ sẵn sàng làm bất cứ việc gì. Nhưng muốn giáo dục con cái tốt, điều quan trọng không phải cha mẹ làm được gì cho con cái mà là biết điều gì không nên làm, cần phải có lý trí và trí tuệ. Nhiều bậc cha mẹ thương con nên làm mọi việc vì con, làm mọi việc vì con, để con mất cơ hội phát huy năng lực, cản trở sự trưởng thành của con.
Trong cuộc sống, khi phát hiện con mình mắc phải 5 biểu hiện này, bạn cần cảnh giác – suy ngẫm để tìm ra phương pháp giáo dục, rút lui kịp thời vì đây là dấu hiệu bạn đã làm quá nhiều việc cho trẻ:
1. Thường đổ lỗi cho cha mẹ, trốn tránh trách nhiệm
Một giáo viên trung học cơ sở từng chia sẻ: Một hôm, một bạn nữ trong lớp quên mang theo phiếu đăng ký dự thi nên đã nhờ cô giáo gọi cho mẹ để gửi qua. Sau một giờ, người mẹ chạy đến phòng thi, thở dốc và đưa tờ đăng ký.
Không ngờ, cô gái đang đứng đợi liền cau mày khi thấy mẹ bước vào, trên mặt lộ vẻ không hài lòng nói: “Lúc sáng sao mẹ không nhắc nhở, suýt chút nữa đã làm chậm sự kiện lớn rồi”. Người mẹ cứ ngượng ngùng xin lỗi cô giáo như thể là người làm sai.
Giáo viên cho biết lúc đó ông rất sốc. Nhưng nếu quan sát, bạn có thể thấy có không ít đứa trẻ như vậy, khi làm không tốt, làm sai thì đổ lỗi cha mẹ ngay, và hoàn toàn không cảm thấy đó là trách nhiệm của mình.
Ví dụ:
Khi còn nhỏ, bị cô giáo phê bình vì lỗi viết bài trong bài, đứa trẻ trách bố mẹ không kiểm tra, quên mang sách vở, trách bố mẹ không cho vào cặp sách trước.
Khi lớn lên, không thích chuyên ngành mình đã chọn, và đứa trẻ trách bố mẹ đã không giúp kiểm tra nó; không thể tìm được việc làm sau khi tốt nghiệp, trách bố mẹ không biết tìm một người có thể giúp đỡ. Nếu cha mẹ thường nhận những việc mà con cái nên tự làm, thì con cái sẽ cảm thấy rằng những việc đó là của cha mẹ và mất đi cơ hội chịu trách nhiệm.
Hơn nữa, do lười vận động nên trẻ thường thiếu suy nghĩ, dễ lạc lối và thiếu sáng suốt. Giáo dục trí tuệ phải là trả lại trách nhiệm thuộc về trẻ cho trẻ, để trẻ tự chịu trách nhiệm về việc của mình, chỉ có như vậy thì trẻ mới thực sự trưởng thành.
2. Lười biếng, không thích làm việc
Cha mẹ thường kể rằng con mình rất lười ở nhà, họ bảo con làm việc gì cũng lâu không động đậy, cuối cùng đứng dậy làm thì hờn dỗi, phàn nàn, làm chiếu lệ. Sau nhiều lần, cha mẹ lại tự tay làm hết cho xong.
Con cái ngày nay là báu vật của gia đình, quan niệm mà nhiều bậc cha mẹ truyền lại cho con cái là: “Chỉ cần học tập thật tốt, không cần lo lắng những chuyện khác. Kết quả là cha mẹ hãy khoán hết việc nhà, giúp con giặt giũ, dọn dẹp phòng, thu dọn bàn học…
Dần dần, khả năng và ý chí làm việc của chúng ngày càng thấp, chúng trở nên lười biếng và vô kỷ luật. Sự lười biếng, thiếu ứng xử trong cuộc sống này ít nhiều sẽ bị chuyển sang học tập, dễ bỏ cuộc khi gặp sự cố…
Không trải qua gian khó, con cái mới thấu hiểu được công lao khó nhọc của cha mẹ, ân cần quan tâm đến cha mẹ. Cha mẹ càng siêng năng, càng làm nhiều thì con cái càng lười biếng. Nếu muốn con tự lập, cha mẹ hãy “lười” một chút và cho con nhiều cơ hội làm việc hơn.
Hãy để trẻ tự làm những việc mà trẻ có thể làm được như học mặc quần áo và đi giày, sắp xếp việc nhà, giặt một số quần áo nhẹ và nhỏ, đánh giày; làm nhiều việc nhà hơn trong khả năng, chẳng hạn như rửa bát, chọn rau, đặt bộ đồ ăn, quét và lau sàn nhà…
3. Con không có ý kiến, việc lớn, việc nhỏ đều phải xin phép bố mẹ
Từ mẫu giáo, tiểu học đến trung học, đại học, thậm chí sau khi bước vào xã hội, có thể dễ dàng nhận thấy những đứa trẻ như vậy, khi gặp chuyện, chúng không có ý kiến gì cả, không thể quyết định được.
Những đứa trẻ như vậy, dù chúng bao nhiêu tuổi, vẫn là những “đứa trẻ khổng lồ” về mặt tâm lý, vì chúng thiếu khả năng suy nghĩ độc lập, cân nhắc ưu và khuyết điểm, đưa ra quyết định và tìm cách giải quyết vấn đề mà một người lớn cần.
Nếu cha mẹ lượn lờ bên con như máy bay trực thăng, ở gần nhau, làm mọi việc cho con và giúp con giải quyết mọi khó khăn ngay lập tức, dưới sự bảo vệ và quan tâm chặt chẽ như vậy, trẻ sẽ hình thành tâm lý ỷ lại, không thích sử dụng óc suy nghĩ. Kỹ năng giải quyết vấn đề vì thế rất kém và khó đưa ra quyết định độc lập
Trong cuộc sống, cha mẹ cần chú ý rèn luyện cho trẻ khả năng tư duy độc lập, không nên giúp con giải quyết rắc rối ngay mà hướng dẫn con cách suy nghĩ độc lập và tìm cách giải quyết vấn đề.
Khi trẻ lớn lên, hãy cho trẻ nhiều quyền quyết định và lựa chọn hơn, để trẻ cân nhắc và đưa ra quyết định một cách độc lập, gánh chịu hậu quả tương ứng. Điều cha mẹ phải làm là nhắc nhở con cái hoặc gợi ý khi cần thiết để giúp chúng hoàn thiện ý tưởng của mình, để tiềm năng phát triển của trẻ được phát huy tối đa.
4. Tính chủ động học tập kém và thiếu tính tự giác
Trẻ thiếu chủ động và tự giác trong học tập là nỗi khổ chung của nhiều bậc cha mẹ. Nếu bạn không vội vàng hoặc la hét, trẻ sẽ không nghĩ đến việc học; không viết bài tập về nhà một cách nghiêm túc, lắt léo và chiếu lệ…
Tìm hiểu nguyên nhân sâu xa dẫn đến một số trẻ kém chủ động, thiếu tự giác là do cha mẹ can thiệp quá nhiều vào việc học. Được sắp xếp, ra lệnh làm một việc gì đó và tự mình quyết định làm một việc gì đó thì hoạt động tâm lý của trẻ khác nhau, tính chủ động và nhiệt tình làm việc đó cũng khác nhau.
Deci và Ryan, hai nhà tâm lý học có ảnh hưởng lớn đến lý thuyết động lực đương thời, tin rằng tất cả mọi người, kể cả trẻ em, đều có ba nhu cầu tâm lý cơ bản: thuộc về, tự chủ và năng lực.
Ý thức tự chủ là yếu tố cần thiết trong việc hình thành động cơ của trẻ, tức là trẻ cảm thấy rằng mình có thể tự quyết định. Khi cha mẹ kiểm soát việc học của con quá nhiều, luôn sắp xếp nội dung, kế hoạch học tập của con theo ý mình sẽ làm giảm ý thức tự chủ của trẻ, từ đó ảnh hưởng đến tính chủ động, tự giác trong học tập của trẻ.
Vì vậy, khi nhận thấy con mình rất thụ động, chểnh mảng và kém tự chủ trong học tập, bạn có thể phản ánh xem mình có hay can thiệp và kiểm soát quá mức không. Cho trẻ cơ hội tự sắp xếp việc học, quyết định khi nào làm bài tập về nhà và thời gian cuối tuần như thế nào… Với sự tự do tương đối, trẻ có thể trở nên tự giác.
5. Thiếu tự tin, trốn tránh, rút lui khi gặp khó khăn
Trong chương trình Chàng trai mở trái tim tôi, cậu bé He Yike đã từng kể về những rắc rối của mình như thế này: “Mỗi ngày em rất vui. Em không phải làm gì vì đều được bố mẹ giúp cho hoàn thành, nhưng việc này hơi tệ. Các bạn trong lớp có thể làm nhiều việc nhưng em không thể”.
Ở hầu hết mọi lớp, bạn đều có thể thấy những đứa trẻ như vậy: Rụt rè và sống nội tâm, không dám chủ động giao tiếp với người khác; thích trốn tránh, rút lui khi gặp những nhiệm vụ khó khăn; dễ gục ngã và bỏ cuộc.
Nhà tâm lý học kiêm tác giả sách, Tiến sĩ Madeleine Levine đã viết trong cuốn sách Sức mạnh mềm cho trẻ em: “Mối nguy hiểm lớn nhất rình rập cuộc đời đứa trẻ không phải là sự tình cờ như người lạ từ trên trời rơi xuống ngoài đường, mà chính là việc cha mẹ làm quá nhiều cho con cái và hậu quả là sức khỏe tâm thần của chúng sa sút”.
Các bậc cha mẹ luôn cảm thấy rằng việc chăm sóc con cái bằng mọi cách có thể là vì lợi ích của con mình, nhưng nó thực sự làm mất đi cảm giác “thành tích” và sự tự tin của chúng.
Với kinh nghiệm làm việc gì đó một cách độc lập, chẳng hạn như ăn uống, mặc quần áo, dọn dẹp phòng, dọn dẹp, giúp đỡ bố mẹ… Trẻ có thể cảm nhận được sức mạnh của chính mình, có được cảm giác kiểm soát và xây dựng sự tự tin thực sự.
Ngoài ra, trong các bài thực hành và bài tập này, trẻ có cơ hội trải nghiệm sự thất vọng, trẻ sẽ hiểu rằng việc mắc sai lầm và thất bại là điều bình thường, và dưới sự hướng dẫn của cha mẹ, trẻ sẽ học được các phương pháp đối phó đúng đắn và tâm hồn của trẻ sẽ dần dần trở nên mạnh mẽ.
Có thể hình dung trẻ lười vận động không tự tin vào khả năng của bản thân, điều này ảnh hưởng đến lòng tự trọng; trẻ yếu ớt, nhạy cảm, không chịu được phê bình, khả năng chống chọi thấp nên không dám đối mặt với khó khăn thử thách.
Để thực sự tốt cho trẻ, cha mẹ nên tôn trọng nhu cầu độc lập và tự chủ của trẻ trong quá trình lớn lên và cho phép trẻ thử sức, khám phá, phạm sai lầm và thất bại nhiều hơn. Chỉ có thực hành và kinh nghiệm cá nhân của đứa trẻ mới có thể trở thành của cải mà nó có thể sử dụng cả đời.