Vũ Đức Khanh
Bản chất của mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ vẫn chủ yếu là một cuộc hôn nhân vì lợi ích, dựa trên sự cần thiết chứ không phải là một tình bạn sâu sắc hay mối quan hệ đối tác lâu dài dựa trên các giá trị chung.
Ngày 25 tháng 9 năm 2024, Chủ tịch nước kiêm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm và Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden gặp mặt bên lề kỳ họp lần thứ 79 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tại New York, Hoa Kỳ. Cả hai nhà lãnh đạo tái khẳng định rằng Việt Nam và Hoa Kỳ là “bạn và đối tác chiến lược toàn diện.” Tuy nhiên, thực tế lại phức tạp hơn so với những tuyên bố đầy thiện chí này. Bản chất của mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ vẫn chủ yếu là một cuộc hôn nhân vì lợi ích, dựa trên sự cần thiết chứ không phải là một tình bạn sâu sắc hay mối quan hệ đối tác lâu dài dựa trên các giá trị chung.
“Ngoại Giao Cây Tre” và Sự Cân Bằng Mỏng Manh
Trung tâm của mối quan hệ Việt – Mỹ hiện tại là chiến lược ngoại giao “cây tre” hay còn gọi là chính sách “đu dây” của Hà Nội, khi Việt Nam cố gắng cân bằng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Chính sách đối ngoại quốc phòng của Việt Nam với “bốn không”—không liên minh quân sự, không đứng về phe này chống lại phe kia, không cho phép đặt căn cứ quân sự nước ngoài, và không sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế—nhấn mạnh cam kết của Việt Nam đối với sự trung lập và không liên kết.
Chính sách “đu dây” này giúp Việt Nam thu được lợi ích từ cả Hoa Kỳ và Trung Quốc mà không phải đối đầu trực tiếp với bất kỳ bên nào. Tuy nhiên, đây là một chiến lược mỏng manh và tiềm ẩn rủi ro. Khi các cường quốc như Hoa Kỳ, Trung Quốc, và Nga cuối cùng sẽ phải tìm ra cách chung sống hòa bình, Việt Nam có thể rơi vào tình thế cô lập. Lúc đó, Hà Nội có thể phải trả giá đắt cho việc không cam kết với những giá trị phổ quát mà cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nền dân chủ, coi trọng.
Sự Thực Dụng Trong Quan Hệ Hoa Kỳ – Việt Nam
Hoa Kỳ xem việc thắt chặt quan hệ với Việt Nam như một phần trong chiến lược kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Việt Nam, với vị trí chiến lược và nền kinh tế đang phát triển, là một đối tác quan trọng. Tuy nhiên, quan hệ này vẫn mang tính thực dụng và ngắn hạn.
Về kinh tế, thương mại song phương giữa Hoa Kỳ và Việt Nam đã vượt mốc 100 tỷ USD trong những năm gần đây. Việt Nam được hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung khi các doanh nghiệp Mỹ chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam. Tuy nhiên, sự gắn kết này, dù có giá trị, vẫn chỉ là giao dịch ngắn hạn. Việt Nam vẫn phụ thuộc mạnh mẽ vào Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của mình, và vào Nga trong lĩnh vực mua sắm vũ khí. Điều này khiến Hà Nội không thể hoàn toàn chuyển hướng phụ thuộc vào Hoa Kỳ về mặt kinh tế hay quân sự.
Khác Biệt Về Giá Trị và Ý Thức Hệ
Một yếu tố quan trọng cản trở sự phát triển sâu rộng của quan hệ Hoa Kỳ – Việt Nam là khác biệt về giá trị và ý thức hệ. Việt Nam vẫn là một quốc gia cộng sản với chế độ độc đảng, không có ý định áp dụng nền dân chủ phương Tây. Chính quyền Việt Nam tiếp tục đàn áp các quan điểm bất đồng, hạn chế quyền tự do ngôn luận và kiểm soát chặt chẽ xã hội dân sự.
Những khác biệt này đặt ra một thách thức lớn cho mối quan hệ Việt – Mỹ. Hoa Kỳ, mặc dù ưu tiên các lợi ích chiến lược, vẫn dựa vào các giá trị dân chủ, nhân quyền và pháp quyền. Việc thiếu cam kết từ phía Việt Nam đối với các giá trị phổ quát này có thể giới hạn khả năng hợp tác sâu rộng và lâu dài giữa hai nước.
Con Đường Khả Thi Cho Việt Nam
Để tránh những rủi ro dài hạn từ chính sách “đu dây,” Việt Nam cần xem xét một con đường khác. Một Việt Nam tự do, dân chủ và tuân thủ các chuẩn mực quốc tế về nhân quyền có thể không chỉ củng cố mối quan hệ với Hoa Kỳ mà còn giúp Việt Nam trở thành một đối tác đáng tin cậy trong khu vực và trên toàn cầu.
Nếu Việt Nam sẵn sàng thực hiện những cải cách chính trị và xã hội cần thiết, họ không chỉ được hưởng lợi từ sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ phương Tây mà còn có thể trở thành một mô hình chính trị mà Trung Quốc có thể quan sát. Một Việt Nam thành công trong quá trình chuyển đổi dân chủ có thể là tiền đề để Trung Quốc xem xét các cải cách chính trị trong tương lai, đặc biệt khi mà Bắc Kinh đang đối mặt với nhiều thách thức trong nước và quốc tế.
Sự phụ thuộc quá mức vào một vài đối tác, dù là Trung Quốc hay Nga, không phải là chiến lược bền vững. Thay vào đó, Việt Nam nên dựa vào những giá trị phổ quát như dân chủ, pháp quyền, và nhân quyền, những giá trị đã giúp các quốc gia nhỏ và trung bình vươn lên mạnh mẽ trên trường quốc tế. Bằng cách xây dựng một mối quan hệ đối tác dựa trên các lợi ích và giá trị chung, Việt Nam không chỉ có thể bảo vệ lợi ích quốc gia mà còn đảm bảo sự ổn định và thịnh vượng dài hạn.
Thay lời kết, mối quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ hiện tại có thể được mô tả như một cuộc hôn nhân vì lợi ích, nơi cả hai bên đều tìm kiếm lợi thế ngắn hạn. Tuy nhiên, nếu Việt Nam không sớm nhận ra rằng chính sách ngoại giao “đu dây” không thể mang lại sự ổn định và an toàn lâu dài, họ có thể bị bỏ lại trong cuộc chơi quyền lực toàn cầu.
Việc lựa chọn con đường dựa trên các giá trị phổ quát và xây dựng một xã hội tự do, dân chủ không chỉ giúp Việt Nam thắt chặt quan hệ với các cường quốc dân chủ mà còn định vị họ như một nhân tố quan trọng trong khu vực, mang lại lợi ích lâu dài cho cả quốc gia và nhân dân Việt Nam.